نویسنده: دکتر اکبر شعبانی
علّامه اقبال لاهوری شاعر و متفکّر شهیر پاکستانی و از بزرگترین سخنوران پارسی گوی شبه قاره هند، پیش از این، سرزمین زیبای کشمیر را به دلیل داشتن میراث فرهنگ غنی، ایران صغیر (کوچک) نامیده بود، امّا حقیر با ادای احترام به پیشگاه آن بزرگ با هزار و یک دلیل، تاجیکستان عزیز را ایران کوچک می نامم.
تاجیکستان سرزمینی زیبا، کوهستانی و خوش آب و هوا با مردمانی خون گرم و مهربان که با فاصله ای حدود هزار کیلومتر در فراسوی مرزهای جغرافیایی ایران امروز در قلب آسیای میانه و در همسایگی چهار کشور ازبکستان، افغانستان، چین و قرقیزستان قرار گرفته است.
سرزمینی باستانی با مردمانی فارسی زبان و با فرهنگ و باورهای ناب ایرانی که به رودکی، فردوسی، سعدی، حافظ، مولوی و دیگر بزرگان ادب ایران کهن عشق می ورزند و بزرگترین خیابان ها و پارک های شان را با نام شاعران و عالمان ایرانی مزیّن می کنند.
تاجیک ها تنها ملّتی در جهان هستند که با افتخار، خود را از ما و ما را از خودشان می دانند و ایرانی ها را هم وطن و هم تبار خطاب می کنند. خوب به خاطر دارم، در سفری که سال ها قبل به آن کشور داشتم و در کنار رود خروشان ورزاب، مهمان مردی روستایی بودم، در جواب من که با حسرت گفتم: کاش این همه آب در ایران می بود، با همان لهجه شیرین تاجیکی و با لبخندی از سر مهر گفت: «اینجا هم ایران است، خانه خودتان است.»
تاجیکستان سرزمینی است که هیچ ایرانی در آن احساس غربت نمی کند و هیچ تاجیکی هم به او به چشم بیگانه نگاه نمی کند. زبان رسمی کشور تاجیکستان فارسی تاجیکی است که با وجود بعد مسافت و قرن ها فاصله زمانی، این دو حوزه تمدّنی ایران کهن، هنوز خصوصیات اصلی خویش را حفظ کرده است، به گونه ای که به راحتی زبان یکدیگر را می فهمیم.
لازم به ذکر است، به دلیل این که زبان دوّم آن ها روسی است، اکثر اصطلاحات علمی و سیاسی را از آن زبان اخذ کرده اند، همان گونه که ما از فرانسه و انگلیسی گرفته ایم. از این که بگذریم در سایر موارد مشکلی در ایجاد ارتباط زبانی بین ما و آن ها وجود ندارد. در عین حال گفتنی است، چون خط نوشتاری آن ها مبتنی بر الفبای سیرلیک است، برای ما قابل استفاده نیست.
قابل ذکر است، به دلیل وجود فاصله زمانی و مکانی طولانی بین ما و تاجیکان، لغات و واژگان مشترک فراوان در معانی متفاوت بین گویندگان دو سرزمین وجود دارد، که در نوع خویش جالب است. ذیلاً به پاره ای از این کاربردهای متفاوت اشاره می شود.
چهار مغز (گردو)، چراغچه (چراغ قوّه)، خراب (لاغر)، کوچه (خیابان)، باغ (پارک)، قفا(پشت)، گشاده شوی (افتتاح)، سال روان (سال جاری)، دوصد (دویست)، یخچه (تگرگ).
در عین حال به دلیل ارتباط طولانی مدّت با ملل ترک زبان مجاور و نیز سلطه سیاسی روس ها بر این سرزمین، پاره ای از واژگان روسی و ترکی نیز وارد زبان آن ها گردیده است که در مقام مقایسه با کلیت زبان چندان قابل اعتنا نیست برای مثال به جای واژه عروسی از کلمه ترکی توی (toy) و به جای واژه سیب زمینی از کلمه روسی کرتاشکه (kartashka) استفاده می شود.
گرچه این بحث را می توان بسیار گسترده تر از این مطرح کرد، امّا به دلیل ظرفیت محدود نشریه به همین مقدار بسنده می شود.
اینک بر ماست و بر متولّیان امور فرهنگی کشور که اجازه ندهیم فاصله مکانی بین ما جدایی افکند و فرزندان راستین رودکی، فردوسی و ابن سینا را در آن سوی جیحون تنها نگذاریم. زیرا چه بخواهیم به چه نخواهیم آن ها برادران و خواهران ما هستند و فرهنگ، ادبیات و زبان مشترک، شناسنامه خدشه ناپذیر و بهترین دلیل این ادّعاست و به گفته خودشان:
آب اگر صد پاره گردد باز با هم آشناست