جلیل توکل افشاری در همایش «بررسی فقهی کاربرد سلول‌های بنیادی» که در دانشکده علوم پزشکی مشهد برگزار شد، اظهار کرد: امروزه با پیشرفت چشمگیر علوم، به‌ویژه در حوزه‌های علوم پایه پزشکی، افق‌های جدیدی برای درمان بیماری‌هایی گشوده شده که تاکنون راه حلی برای آن‌ها وجود نداشت.
وی ادامه داد: در حال حاضر، بسیاری از کشورهای پیشرفته در زمینه ژن‌تراپی و سلول‌درمانی، از نظر علمی در مرزهای دانش حرکت می‌کنند و از نظر اقتصادی نیز سرمایه‌گذاری خوبی انجام داده‌اند؛ خوشبختانه، ایران نیز در این مسیر پیشرفت‌های قابل توجهی داشته است و در حوزه سلول‌های بنیادی جزو پنج کشور پیشرو جهان محسوب می‌شود. هرچند در زمینه ژن‌تراپی هنوز با برخی از کشورها فاصله داریم، اما امید می‌رود که به‌زودی در این عرصه نیز به دستاوردهای مهمی دست یابیم.
توکل افشاری به معرفی اهداف بانک‌های سلول‌های بنیادی پرداخت و گفت: بانک‌های سلول‌های بنیادی، مراکزی هستند که سلول‌های بنیادی را جمع‌آوری، ذخیره و برای استفاده‌های پزشکی یا تحقیقاتی نگهداری می‌کنند. انواع مختلفی از بانک‌های سلول‌های بنیادی وجود دارد که هرکدام بر روی انواع مختلف سلول‌های بنیادی یا اهداف متفاوتی متمرکز هستند. ضمن این‌که بانک‌های سلول‌های بنیادی به دو صورت عمومی و خصوصی هستند.
وی در رابطه با سلول‌های بنیادی گفت: سلول‌های بنیادی به سلول‌هایی گفته می‌شود که ویژگی‌های خاصی دارند و قادرند که به انواع مختلف سلول‌های تخصصی تبدیل شوند. این سلول‌ها قابلیت تقسیم و تولید سلول‌های جدید با ویژگی‌های مشابه یا حتی متفاوت از خود را دارند. به عبارت دیگر، سلول‌های بنیادی می‌توانند در شرایط خاص به انواع مختلف سلول‌های بدن تبدیل شوند و نقش مهمی در رشد، بازسازی و ترمیم بافت‌ها دارند.
استاد دانشگاه علوم پزشکی مشهد به انواع سلول‌های بنیادی اشاره کرد و گفت: سلول‌های بنیادی به ۳ دسته تقسیم می‌شوند. دسته اول سلول‌های بنیادی جنینی هستند؛ این سلول‌ها از جنین‌های درحال رشد گرفته و می‌توانند به هر نوع سلولی در بدن تبدیل شوند که باید گفت این سلول‌ها، سلول‌های بنیادی پرتوان هستند. دسته دوم سلول‌های بنیادی بالغ یا بزرگسال هستند؛ این سلول‌ها از بافت‌های متنوع بالغ بدن مانند مغز، استخوان، چربی، دندان، پوست و یا خون محیطی گرفته می‌شوند. آن‌ها معمولا به انواع خاصی از سلول‌ها مانند سلول‌های خونی، چربی، عصبی، استخوانی و… تمایز می‌یابند بنابراین می‌توان گفت سلول‌های بنیادی چندتوان هستند.
وی با اشاره به سلول‌های بنیادی القا شده ادامه داد: این سلول‌ها از سلول‌های بالغ، مانند سلول‌های پوست گرفته شده و با استفاده از تکنیک‌های ژنتیکی به سلول‌هایی تبدیل می‌شوند که ویژگی‌های مشابه سلول‌های بنیادی جنینی را دارند. این سلول‌ها توانایی تمایز به سلول‌های نوع خاص مانند کبد، پانکراس و… را دارند؛ بنابراین می‌توان گفت سلول‌های بنیادی تک توان هستند.
توکل افشار در خصوص کاربرد سلول‌های بنیادی اظهار کرد: سلول‌های بنیادی ۳ کاربرد مهم دارند. اولین کاربرد آن درمان بیماری‌هاست؛ سلول‌های بنیادی می‌توانند برای درمان بیماری‌های مختلف مانند لوکمی، بیماری‌های قلبی، اختلالات عصبی، آسیب‌های نخاعی، بیماری‌های خودایمن و… استفاده شوند. برای کاربرد دوم آن می‌توان گفت که این سلول‌ها در بازسازی بافت‌ها و اعضای آسیب‌دیده بدن نقش دارند.
وی ادامه داد: کاربرد سوم سلول‌های بنیادی در تحقیقات علمی است؛ سلول‌های بنیادی برای مدل‌سازی بیماری‌ها، آزمایش داروها و فهم بهتر فرایندهای بیولوژیکی استفاده می‌شوند. لازم به ذکر است سلول‌های بنیادی به عنوان ابزارهای قدرتمند در پزشکی و علم ژنتیک شناخته می‌شوند و تحقیقات بسیاری در حال انجام است تا از پتانسیل آن‌ها برای درمان سلول‌های مختلف بهره‌برداری شود.
استاد دانشگاه علوم پزشکی مشهد در خصوص بانک‌های سلول‌های بنیادی خون بندناف و بندناف گفت: در این بانک‌ها سلول‌های بنیادی را از خون بندناف در زمان زایمان جمع‌آوری و ذخیره می‌کنند. انواع سلول‌های بنیادی عمدتا سلول‌های بنیادی خون‌ساز که می‌توانند به انواع مختلف سلول‌های خونی تبدیل شوند. سلول‌های بنیادی خون بندناف معمولا برای درمان اختلالات خونی مانند لوکمی، کم‌خونی و برخی بیماری‌های سیستم ایمنی استفاده می‌شوند. همچنین در پزشکی بازساختی کاربرد دارند.
وی ادامه داد: بانک‌های سلول‌های بنیادی به دو دسته عمومی و خصوصی تقسیم می‌شوند؛ در بانک‌های عمومی، خون بندناف اهدا شده برای هر کسی که نیاز دارد به صورت رایگان در دسترس است. در بانک‌های خصوصی خانواده‌ها برای ذخیره‌سازی سلول‌های بنیادی به طور شخصی هزینه ای پرداخت می‌کنند تا در صورت نیاز به استفاده از آن‌ها برای خودشان در آینده استفاده کنند، اگرچه احتمال نیاز به خون بندناف خود فرد نسبتا پایین است.
توکل افشار در خصوص بانک‌های سلول‌های بنیادی جنینی بیان کرد: در این بانک‌ها سلول‌های بنیادی را از جنین‌های در حال رشد و معمولا جنین‌های اضافی از لقاح مصنوعی و یا از بین بردن جنین جمع‌آوری و ذخیره می‌کنند. همچنین این سلول‌ها می‌توانند به تقریبا هر نوع سلولی در بدن تبدیل شوند. سلول‌های بنیادی جنینی پتانسیل زیادی برای پزشکی بازساختی دارند که از جمله آن برای درمان‌هایی مانند بیماری پارکینسون، آسیب‌های نخاعی و دیابت است.
وی در خصوص بانک‌های سلول‌های بنیادی بزرگسال اظهار کرد: در این بانک‌ها، سلول‌های بنیادی را از بافت‌های بزرگسال مانند مغز استخوان، بافت چربی، پوست و یا خون محیطی جمع‌آوری و ذخیره می‌کنند. انواع سلول‌های بنیادی در این نمونه‌ها معمولا شامل سلول‌های بنیادی خون‌ساز (از مغز استخوان یا خون محیطی) برای تجدید سلول‌های خونی، سلول‌های بنیادی مزانشیمی (از بافت چربی یا مغز استخوان) که پتانسیل بازسازی بافت‌هایی مانند غضروف، استخوان و عضله را دارند، استفاده می‌شود. این سلول‌ها برای درمان‌هایی مانند لوکمی، آرتریت و مشکلات مفصلی استفاده می‌شوند، همچنین در پزشکی بازساختی و ترمیم بافت کاربرد دارند. نمونه‌های آن در هر دو بانک عمومی و خصوصی ذخیره می‌شوند، البته بانک‌های خصوصی معمولا برای ذخیره‌سازی شخصی یا خانوادگی استفاده می‌شوند.
استاد دانشگاه علوم پزشکی مشهد در خصوص بانک‌های سلول‌های بنیادی دندان شیری گفت: دندان‌های شیری کودکان یکی از منابع غنی برای استخراج سلول‌های بنیادی هستند. سلول‌های بنیادی موجود در پالپ دندان شیری می‌توانند به انواع مختلف سلول‌های بدن تبدیل شوند. این سلول‌ها در برخی از بانک‌های سلول‌های بنیادی ذخیره می‌شوند تا در آینده در درمان بیماری‌ها یا ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده استفاده شوند.